คำแนะนำการฉีดวัคซีนป้องกันโรคสำหรับผู้สูงอายุ

            ปัจจุบัน ประเทศไทยเข้าสู่สังคมผู้สูงวัยอย่างสมบูรณ์ ฉะนั้นจึงต้องมีการดูแลเอาใจใส่สุขภาพของผู้สูงวัยเหล่านี้ให้มากขึ้น ด้วยอายุที่เพิ่มขึ้นทำให้ภูมิคุ้มกันของผู้สูงอายุต่ำกว่าคนในวัยหนุ่มสาว ความต้านทานต่อเชื้อโรคต่างๆ ลดลง ทำให้ผู้สูงอายุมีโอกาสเกิดโรคติดเชื้อ หรือเกิดภาวะแทรกซ้อนได้ง่าย สิ่งที่จะทำให้สุขภาพของผู้สูงอายุแข็งแรงกว่าเดิมคือการฉีดวัคซีน ดังนั้นในผู้สูงอายุ จึงมีความจำเป็นจะต้องได้รับวัคซีนเพื่อป้องกันการเจ็บป่วยที่รุนแรง วัคซีนที่แนะนำในผู้สูงอายุ ได้แก่

1.วัคซีนป้องกันโรคไข้หวัดใหญ่

2.วัคซีนป้องกันโรคนิวโมคอคคัส

 3.วัคซีนป้องกันโควิด -19

4.วัคซีนป้องกันคอตีบ บาดทะยัก ไอกรน

5.วัคซีนป้องกันโรคงูสวัด

วัคซีนคืออะไร (What is a vaccine )

            คือสารชนิดหนึ่ง ชีววัตถุหรือแอนติเจนซึ่งผลิตมาจากเชื้อโรคหรือพิษของเชื้อโรคถูกที่ทำให้ไม่สามารถก่อโรค เมื่อฉีดเข้าไปในร่างกายแล้ว ร่างกายสามารถสร้างภูมิคุมกันป้องกันกับโรคนั้นๆได้

1.วัคซีนป้องกันไข้หวัดใหญ่ (Influenza vaccine)

            โรคไข้หวัดใหญ่เกิดจากเชื้อไวรัสอินฟลูเอนซา (Influenza virus)  พบบ่อยในฤดูฝน (มิถุนายน-ตุลาคม) และฤดูหนาว (มกราคม-มีนาคม) เป็นโรคติดเชื้อต่อระบบทางเดินหายใจ

            อาการของโรคจะมีตั้งแต่อาการเล็กน้อย เช่น ไข้ ไอ น้ำมูก เจ็บคอ คัดจมูก  ปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ ครั่นเนื้อครั่นตัว อ่อนเพลีย ปวดศรีษะ จนถึงอาการที่รุนแรง ปอดบวมและภาวะแทรกซ้อนถึงขั้นต้องนอนรักษาที่โรงพยาบาล และเสียชีวิต โดยเฉพาะในกลุ่มเสี่ยง

            กลุ่มเสี่ยงที่ควรฉีดวัคซีน

1.เด็กเล็กอายุตั้งแต่ 6 เดือนถึง 2 ปี

2.ผู้สูงอายุ 65 ปีขึ้นไป

3.ผู้หญิงตั้งครรภ์

4.ผู้ป่วยโรคเรื้อรัง ได้แก่ โรคหัวใจ โรคปอดอุดกั้น โรคเบาหวาน  โรคไต หลอดเลือดสมอง โรคธาลัสซีเมีย ผู้ป่วยมะเร็งที่อยู่ระหว่างได้รับเคมีบำบัด ผู้พิการทางสมองที่ช่วยเหลือตัวเองไม่ได้ ผู้ที่มีภูมิคุ้มกันบกพร่อง และผู้ป่วยเอชไอวี

5.ผู้ที่มีน้ำหนักตั้งแต่ 100กิโลกรัมขึ้นไป หรือมีดัชนีมวลกาย (BMI) ตั้งแต่ 35  กิโลกรัมต่อตารางเมตร

            วิธีป้องกันโรคไข้หวัดใหญ่

1.ใส่หน้ากากอนามัย

2.หมั่นล้างมือให้สะอาดด้วยน้ำสบู่

3.หลีกเลี่ยงใกล้ชิดสัมผัสกับผู้ป่วยไข้หวัดใหญ่

4.ไม่ใช้ของใช้ร่วมกับผู้อื่น เช่นแก้วน้ำ ช้อนอาหาร หลอดดูดน้ำ เป็นต้น

5.หลีกเลี่ยงการอยู่ในที่ชุมชนแออัดอากาศถ่ายเทไม่สะดวก

6.หลีกเลี่ยงการใช้มือสัมผัสบริเวณจมูก ปาก ดวงตา เพราะช่องทางเหล่านี้สามารนำเชื้อเข้าสู่ร่างกายได้

7.รับประทานอาหารที่มีประโยชน์ พักผ่อนให้เพียงพอ และออกกำลังกายสม่ำเสมอ

8.ฉีดวัคซีนป้องกันโรคไข้หวัดใหญ่ปีละครั้ง  เป็นวิธีป้องกันที่มีประสิทธิภาพมากในการป้องกันโรคไข้หวัดใหญ่รวมถึงลดโอกาสที่จะต้องนอนรักษาที่โรงพยาบาล ลดอาการแทรกซ้อนที่รุนแรงที่เกิดจากโรคไข้หวัดใหญ่ได้

            ในผู้สูงอายุที่ป่วยด้วยไข้หวัดใหญ่มีโอกาสที่จะเกิดหลอดลมอักเสบปอดอักเสบที่รุนแรง หรือเกิดการติดเชื้อแบคทีเรียแทรกซ้อนนำไปสู่การเสียชีวิคที่รุนแรงได้ ดังนั้นจึงมีคำแนะนำให้ผู้สูงอายุรับวัคซีนป้องกันไข้หวัดใหญ่อย่างน้อยปีละ 1 ครั้ง โดยเฉพาะในช่วงก่อนฤดูฝน คือช่วงเดือนพฤษภาคม ในช่วงของฤดูหนาวคือช่วงเดือนตุลาคม

            การฉีดวัคซีนป้องกันไข้หวัดใหญ่ประจำปี ไม่จำเป็นต้องรอให้ครบ 1 ปีสามารถฉีดได้เลยโดยมีระยะห่างจากโดสก่อนอย่างน้อย 6 เดือน

            แม้การฉีดวัคซีนป้องกันไข้หวัดใหญ่จะไม่สามารถป้องกันการติดเชื้อได้ทั้งหมด แต่จะช่วยลดความรุนแรงของโรคและป้องกันภาวะแทรกซ้อนได้

            ผลข้างเคียงของการฉีดวัคซีนที่พบได้คืออาการปวด บวม แดง ร้อนในบริเวณที่ฉีดมักจะมีอาการเล็กน้อย บางรายอาจจะมีไข้ต่ำๆ ส่วนใหญ่อาการเหล่านี้จะหายไปภายใน 2-3 วัน  

2.วัคซีนป้องกันโรคนิวโมคอคคัส (Pneumococcal vacine)

            โรคนิวโมคอคคัสเกิดจากเชื้อแบคทีเรียที่เรียกว่าเชื้อ Streptococcus  ติดต่อโดยการหายใจเอาเชื้อที่อยู่ในอากาศซึ่งมาจากผู้ป่วยที่ไอ จามเป็นสาเหตุที่สำคัญของการติดเชื้อ ในผู้สูงอายุที่ติดเชื้อตัวนี้จะมีโอกาสเกิดอาการที่รุนแรงหรือภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรงได้ เช่นเยื่อหุ้มสมองอักเสบ  ติดเชื้อในกระแสเลือด ปอดบวม ปอดอักเสบ ซึ่งนำไปสู่การเสียชีวิตได้ แม้จะได้รับยาปฏิชีวนะแล้วก็ตามวัคซีนชนิดนี้จะช่วยลดโอกาสการเกิดภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรงเหล่านั้นได้

            ปัจจุบันวัคซีนป้องกันโรคนิวโมคอคคัสจะมี 2 ชนิด คือชนิด  conjugate แบบ 13 สายพันธ์ และ Polysaccharide แบบ 23 สายพันธ์

            สำหรับคำแนะนำให้ผู้สูงอายุ 65 ปีขึ้นไปฉีดวัคซีนชนิด  conjugate 13 สายพนธ์ก่อน แล้วตามด้วยชนิด  Polysaccharide 23 สายพันธ์ โดยเว้นระยะห่าง ตั้งแต่ 2 เดือนถึง 1 ปี แต่ถ้าห่างผู้สูงอายุเหล่านั้นมีโรคประจำตัว เช่นเบาหวาน โรคไต หรือประวัติสูบบุหรี่ สามารถที่จะฉีดวัคซีนก่อนอายุ 65 ปีได้

            ผลข้างเคียงของวัคซีน อาจจะพบอาการ ปวด บวม แดง ร้อนยริเวณที่ฉีดได้ หรืออาจจะมีไข้ ปวดศรีษะได้เล็กน้อย แต่อาการเหล่านนั้นจะหายไปภายใน 2-3 วิธี

3.วัคซีนป้องกันโควิด-19

            เป็นโรคอุบัติใหม่ เกิดจากการติดเชื้อไวรัสชื่อว่า  SARS-COV-2 โรคนี้จะก่อให้เกิดภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรง จนถึงขั้นเสียชีวิตได้ โดยเฉพาะในกลุ่มของผู้สูงอายุและผู้ที่มีโรคประจำตัว

            เพื่อที่จะลดความรุนแรงของโรคลง ปัจจุบันมีวัคซีนป้องกันโควิด-19  หากผู้สูงอายุท่านใดยังไม่เคยฉีดวัคซีนป้องกันโควิด-19แม้แต่เข็มเดียวก็ขอให้รีบติดต่อสถานพยาบาลหรือสถานบริการสาธารณสุขใกล้บ้าน เพื่อรับวัคซีนเข็มแรกให้เร็วที่สุด เพื่อลดอัตราการเสียชีวิตหรือโอกาสเกิดโรครุนแรงได

4.วัคซีนป้องกันโรคคอตีบ บาดทะยัก ไอกรน (Td และ Tdap Vaccine)

            โรค บาดทะยัก คอตีบ ไอกรนเกิดจากเชื้อแบคทีเรียคนละชนิด คอตีบและไอกรนส่วนใหญ่จะพบในเด็ก ทำให้เกิดการติดเชื้อของระบบทางเดินหายใจ โรคคอตีบ ทำให้ลำคออักเสบรุนแรง เกิดเป็นพังผืดอุดกั้นทางเดินหายใจ

โรคไอกรน ทำให้เกิดการอักเสบของเยื่อบุทางเดินหายใจ ทำให้มีอาการไอมาก ไอเป็นชุดๆและนาน

            ผู้สูงอายุมีโอกาสที่จะรับเชื้อจากเด็กที่ป่วยโดยการไอ จามรดใบหน้า และพูดคุยกันในระยะใกล้ชิด

ผู้สูงอายุซึ่งเคยฉีดวัคซีนชนิดนี้แล้วในอดีต ระดับภูมิคุ้มกันในปัจจุบันที่เหลืออยู่ไม่มากพอที่จะป้องกันโรคได้

            โรคบาดทะยักเกิดจากการเชื้อแบคทีเรีย ชื่อ คลอสทริเดียม เตตตาไน (Clostridium tetani) สามารถเกิดได้กับทุกคน ทุกเพศ ทุกวัย สปอร์ของเชื้อพบได้ในสิ่งแวดล้อมทั่วไป ไม่ว่าจะเป็นพื้นดิน พื้นหญ้า เชื้อจะเข้าสู่ร่างกายทางบาดแผล โดยเฉพาะบาดแผลที่เจาะลึกเข้าไปในผิวหนัง เช่น ตะปูตำ เสี้ยนตำ เมื่อรับเชื้อเข้าไปแล้ว ผู้ป่วยจะมีอาการเกร็งของกล้ามเนื้อ ขากรรไกรแข็ง อ้าปากไม่ได้ คอแข็ง หลังเกร็ง แขนขาเกร็ง หากมีอาการรุนแรง อาจทำให้ระบบทางเดินหายใจล้มเหลวจนเสียชีวิตได้

      สำหรับวัคซีนชนิดรวมป้องกันคอตีบ บาดทะยัก ไอกรนเป็นวัคซีนพื้นฐานที่เด็กไทยทุกคนต้องได้รับ

ปริมาณของทอกซอยด์ของเชื้อคอตีบในวัคซีนชนิดรวมของเด็กจะแตกต่างกับวัคซีนชนิดรวมในผู้ใหญ่

ดังนั้นจะต้องฉีดวัคซีนให้ถูกชนิด ในเด็กจะเรียกว่าDTap แต่เมื่อเป็นผู้ใหญ่อายุเกิน 18 ปีขึ้นไปจะฉีดด้วย Tdap หลังจากนั้นทุก 10 ปี จะกระตุ้นด้วย Td

    สำหรับผู้สูงอายุ ที่ไม่เคยได้รับวัคซีนเข็มกระตุ้นมาก่อน หรือได้รับเข็มกระตุ้นมานานมากแล้ว ควรจะได้รับวัคซีน Tdap 1 เข็ม หลังจากนั้นทุก 10ปี ควรจะกระตุ้นด้วย Td หรือ Tdap ก็ได้

  ผลข้างเคียงจากวัคซีน อาจจะมีบวมบริเวรที่ฉีด ปวดศรีษะ อ่อนเพลีย คลื่นไส้ อาเจียน ไข้ อาการมักไม่รุนแรง สามารถหายเองได้ภายใน 2-3 วัน

5.วัคซีนป้องกันโรคงูสวัด (Zoster vaccine)

            โรคงูสวัดเกิดจากการติดเชื้อไวรัส วาริเซลลา (Varicella virus) เป็นเชื้อไวรัสชนิดเดียวกับโรคสุกใส การติดเชื้อครั้งแรก จะทำให้เกิดโรคสุกใส เมื่อหายจากโรคสุกใสแล้วเชื้อไวรัสจะไปหลบอยู่ในปมประสาทของร่างกาย ระบบภูมิคุ้มกันลดลงเมื่ออายุมากขึ้น หรือได้รับยากดภูมิคุ้มกันต่างๆ เชื้อไวรัสสามารถหลบภูมิคุ้มกันของร่างกายออกมาในลักษณะตุ่มใส ทำให้เส้นประสาทอักเสบ เกิดการปวดตามแนวเส้นประสาท ซึ่งอาการปวดเกิดขึ้นได้ก่อนผื่นจะขึ้น เกิดในขณะผื่นขึ้น หรือหลังจากผื่นหายไปแล้ว เราเรียกอาการปวดนี้ว่า Post herpetic neuralgia อาการแทรกซ้อนอื่นๆที่พบในโรคนี้คือ การติดเชื้อบริเวณตา การติดชื้อบริเวณสมอง ปอดอักเสบ วัคซีนชนิดนี้ป้องกันอาการปวดและป้องกันโอกาสที่จะต้องนอนโรงพยาบาลได้

            แนะนำให้ฉีดวัคซีนป้องกันงูสวัดให้ในผู้สูงอายุตั้งแต่ 60ปีขึ้นไป โดยไม่คำนึงถึงว่าเคยเป็นงูสวัดมาก่อนหรือว่าเคยเป็นอีสุกอีใสมาก่อน ไม่จำเป็นต้องตรวจว่ามีภูมิคุ้มกันโรค (Varicella IgG) หรือไม่ ในกรณีที่เคยเป็นงูสวัดมาก่อน สามารถให้วัคซีนงูสวัดได้ โดยเว้นระยะห่างหลังจากเป็นงูสวัดอย่างน้อย 6 เดือน

หากอายุยังไม่ถึงเกณฑ์ที่จะต้องได้รับวัคซีนงูสวัด พิจารณาให้วัคซีนอีสุกอีใสก่อน ไม่แนะนำให้ฉีดวัคซีนงูสวัดเพื่อป้องกันโรคอีสุกอีใส           

            ผลข้างเคียงของการฉีดวัคซีนคือ ปวด บวม บริเวณที่ฉีด ปวดศรีษะ ไข้ หนาวสั่น ปวดท้อง  คลื่นไส้สามารถหายได้ภายใน 2-3 วัน

ข้อมูลโดย 

แพทย์หญิงน้ำมณี มณีนิล 

สอบถามเพิ่มเติมได้ที่ โรงพยาบาลกรุงเทพจันทบุรี 039-319888